Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile ABD Başkanı Donald Trump, Beyaz Saray’da kritik bir görüşme gerçekleştirdi. Zirve öncesinde basın mensuplarının sorularını yanıtlayan Trump, “Toplantı iyi geçerse CAATSA yaptırımlarını her an kaldırabiliriz” ifadelerini kullandı. Bu açıklamanın ardından gözler yeniden bu yaptırımlara çevrildi. Peki, CAATSA yaptırımları ne zaman devreye girdi? Hangi ülkeleri kapsıyor? Türkiye’de kimler bu yaptırımlardan etkilendi?
CAATSA YAPTIRIMLARI NE ZAMAN BAŞLADI?
CAATSA, 2017'de ABD Kongresi tarafından onaylandı. Bu yasa çerçevesinde Rusya, İran, Çin ve Kuzey Kore'ye yaptırımlar uygulanmıştı. ABD Başkanı Trump, Rusya’dan S-400 hava savunma sistemlerini alan Türkiye’ye CAATSA kapsamında yaptırım kararını 14 Ekim 2020’de açıklamıştı.
CAATSA YAPTIRIMLARI TÜRKİYE'DE HANGİ İSİMLERİ KAPSIYOR?
CAATSA kapsamında bazı kişi ve kurumlara yaptırım kararı almıştı. Bu yaptırımlar özellikle savunma sanayi alanında etkili oldu. Yaptırımların hedefinde öncelikle Savunma Sanayii Başkanlığı (SSB) yer aldı. SSB’nin yanı sıra, dönemin SSB Başkanı İsmail Demir, Başkan Yardımcısı Faruk Yiğit, Hava Savunma ve Uzay Daire Başkanı Serhat Gençoğlu ve aynı birimin Grup Müdürü Mustafa Alper Deniz de yaptırım listesine alındı. Bu çerçevede, SSB’nin ABD’den ekipman ve teknoloji ithalatı için lisans alması yasaklandı. Ayrıca kurumun uluslararası finans kuruluşlarının kredilerinden yararlanması engellendi. İlgili kişilere ise ABD’ye giriş yasağı ve malvarlığı dondurma gibi yaptırımlar uygulandı.
HALEN YÜRÜRLÜKTE OLAN CAATSA YAPTIRIMLARI NELERİ KAPSIYOR?
ABD’nin, Türkiye’nin Rusya’dan S-400 hava savunma sistemi satın almasına tepki olarak uygulamaya koyduğu CAATSA yaptırımları, hâlâ yürürlükte. 2020 yılında dönemin ABD Başkanı Donald Trump’ın imzasıyla yürürlüğe giren yaptırımlar, doğrudan Savunma Sanayii Başkanlığı’nı (SSB) ve bazı üst düzey isimleri hedef alıyor.
İşte halen geçerli olan 5 temel yaptırım:
- İhracat Yasağı: SSB’ye aktarılacak herhangi bir mal veya teknoloji için ABD tarafından ihracat lisansı verilmesi yasaklandı. Bu, Türkiye’nin savunma projelerinde ABD teknolojilerine erişimini ciddi ölçüde kısıtlıyor.
- Kredi ve Borç Kısıtlaması: ABD merkezli finans kuruluşlarının, 12 aylık bir dönem içinde SSB’ye toplam 10 milyon doları aşan kredi veya borç vermesi yasaklandı.
- Eximbank Desteği Yasağı: ABD İhracat-İthalat Bankası’nın, SSB ile ilgili herhangi bir ihracat projesine destek sağlaması da engellendi.
- Uluslararası Finans Kuruluşlarında Müdahale: ABD, SSB’nin uluslararası finans kuruluşlarından alacağı kredilere karşı çıkma kararı aldı. Bu da Türkiye'nin küresel finans kaynaklarına erişimini sınırlandırıyor.
- Kişisel Yaptırımlar: Dönemin SSB Başkanı İsmail Demir ve üç üst düzey yetkiliye vize kısıtlaması getirildi. Ayrıca bu kişilerin ABD'deki mal varlıkları donduruldu ve Amerikalı kişi ya da kuruluşlarla herhangi bir işlem yapmaları yasaklandı.
ABD'NİN CAATSA YASASI NE ANLAMA GELİYOR?
CAATSA, İngilizce açılımıyla Countering America's Adversaries Through Sanctions Act, Türkçesiyle “Amerika’nın Hasımlarına Yaptırımlar Yoluyla Karşılık Verme Yasası” anlamına geliyor. 2017 yılında ABD Kongresi’nde kabul edilip dönemin başkanı Donald Trump’ın onayıyla yürürlüğe giren yasa, ABD’nin ulusal güvenliğini tehdit ettiği düşünülen ülkelere karşı ekonomik yaptırımlar uygulanmasını öngörüyor. ABD, CAATSA kapsamında ilk yaptırımını Eylül 2018’de Çin’e karşı uyguladı.
TÜRKİYE'YE YAPTIRIM GEREKÇESİ OLAN CAATSA'NIN 231. MADDESİ NEDİR?
ABD’nin Türkiye’ye CAATSA kapsamında yaptırım uygulamasının temel dayanağı, yasanın 231. maddesi oldu. Yasanın 231. maddesinde, “Rusya Federasyonu’nun savunma ya da istihbarat sektörleri ile ya da bunlar adına çalışan kişi ve kurumlar ile önemli düzeyde alışverişte bulunan kişi ve kurumlara yaptırım uygulanmasını” öngörüyor. Türkiye’nin Rusya’dan S-400 hava savunma sistemi satın alması, ABD tarafından bu madde kapsamında değerlendirilerek, 2020 yılında CAATSA yaptırımlarının devreye alınmasına neden oldu.