İspanya ve Portekiz'deki Elektrik Kesintisi Olayı – Acil Durum Analiz Raporu
28 Nisan 2025, 23:00 TSİ
Prof. Dr. İ Hamit HANCI, Adli Bilimciler Derneği Başkanı
Dr. Alp ASLAN, ADBİD Adli Yöneylem Komisyonu Başkanı
Olayın Özeti
28 Nisan 2025 tarihinde, İspanya ve Portekiz'i etkisi altına alan büyük ölçekli elektrik kesintisi, günlük yaşamı ve kritik altyapıları felç ederek milyonlarca insanı karanlıkta bıraktı. Madrid’den Barselona’ya, Lizbon’dan Porto’ya kadar geniş bir coğrafyayı etkileyen bu kesinti, tren seferlerinin durması, trafik ışıklarının sönmesi, metro hatlarının kilitlenmesi ve iletişim ağlarının çökmesiyle ulaşım, iletişim, sağlık ve diğer hayati hizmetlerde kaosa yol açtı. İspanya hükümeti ulusal çapta yaşanan bu kriz karşısında olağanüstü hal (OHAL) ilan ederek acil durum tedbirlerini devreye soktu. Bu kesinti, Avrupa elektrik şebekesinde nadir görülen bir arıza olması bakımından dikkat çekmekte ve afet ile acil durum yönetimi perspektifinden kapsamlı bir analizi gerektirmektedir.
Olayın Teknik Analizi
Kesintinin teknik arka planı incelendiğinde, olayın 28 Nisan günü öğle saatlerinde İspanya elektrik şebekesinde başlayan ani ve güçlü bir osilasyon (salınım) ile tetiklendiği görülmektedir. Red Eléctrica, İspanya ulusal iletim operatörünün açıklamasına göre, “çok güçlü bir osilasyon”, ülkenin elektrik sisteminin Avrupa kıtasal şebekesinden ayrılmasına ve 12:38’de İberya (İspanya-Portekiz) elektrik ağının çökmesine yol açmıştır. Bu durum, teknik açıdan şebeke frekansında ve geriliminde anormal dalgalanmalar yaşanması nedeniyle koruma sistemlerinin devreye girerek İspanya’yı senkronize Avrupa şebekesinden otomatik olarak izole etmesi şeklinde açıklanabilir.
Portekiz ulusal iletim operatörü REN, yaşanan olayı tetikleyenin İspanya’daki aşırı sıcaklık kaynaklı nadir bir atmosferik olay olduğunu bildirmiştir. REN’in değerlendirmesine göre, İspanya’da görülen aşırı sıcaklık değişimleri, literatürde “indüklenmiş atmosferik varyasyon” olarak adlandırılan bir fenomeni ortaya çıkararak çok yüksek gerilim hatlarında anormal titreşimler ve salınımlar yaratmıştır. Bu salınımlar iletim sisteminde güç dalgalanmalarına sebep olmuş ve farklı bölgeler arasındaki şebeke senkronizasyonunun bozulmasına yol açmıştır. Senkronizasyon bozulması, elektrik şebekesinin belirli bir bölgesinin diğerlerinden farklı frekansa düşmesi veya çıkması anlamına gelir. Bu durum oluştuğunda şebekenin sağlıklı çalışması için ilgili bölgenin otomatik koruma röleleriyle ayrılması gerekir.
İspanya’daki güçlü osilasyonlar sonucunda böyle bir ayrılma gerçekleşmiş; İber Yarımadası şebekesi, ana Avrupa elektrik ağıyla senkron bağlantısını kaybederek ada modunda kalmıştır. Ancak ada konumuna geçen İspanya-Portekiz sistemi kendi iç dengesini sürdüremeyince bölgesel çapta bir çöküş meydana gelmiştir.
Olayın etkisi sadece İber Yarımadası ile sınırlı kalmamış; Fransa’nın İspanya sınırına yakın güneybatı bölgelerinde bile kısa süreli kesintiler yaşanmış, hatta şebekeye dolaylı bağlı bazı komşu bölgelerde (örneğin Fas’ta bazı internet hizmetlerinde) anlık aksamalar rapor edilmiştir. Ancak Avrupa genelindeki senkronizasyon koruma mekanizmalarının doğru işlemesi sayesinde kesintinin etkileri diğer ülkelere yayılmadan kontrol altına alınmıştır.
Afet ve Acil Durum Etkileri
Elektrik kesintisi, kısa sürede İspanya ve Portekiz genelinde bir afete eşdeğer acil durum koşulları yaratmıştır. Kesintinin toplum ve kritik sektörler üzerindeki başlıca etkileri şöyle özetlenebilir:
Ulaşım: İspanya ulusal demiryolu işletmesi tüm tren seferlerini durdurmak zorunda kaldı. Şehir içi toplu taşıma sistemlerinde (özellikle metro hatlarında) seferler aniden kesildi. Trafik sinyalizasyonunun devre dışı kalması büyük şehirlerde kaosa yol açarak kilometrelerce trafik sıkışıklığı oluşturdu. Havalimanlarında uçuşlar ertelendi, birçok iç ve dış hat seferi iptal edildi.
İletişim: Elektrik kesintisi telekomünikasyon altyapısını da vurdu. Cep telefonu baz istasyonlarının enerjisiz kalması nedeniyle özellikle kırsal bölgelerde mobil telefon iletişimi kesildi. İnternet hizmetlerinde aksama ve yavaşlamalar gözlendi; bazı bölgelerde acil durum jeneratörleri devreye girene kadar telefon ve internet şebekelerine erişim mümkün olamadı. Bu durum, halkın bilgi almasını ve yardım çağrısında bulunmasını zorlaştırdı.
Sağlık Hizmetleri: Elektriğin kesilmesiyle birlikte hastaneler ve sağlık kuruluşları ciddi risklerle karşı karşıya kaldı. Birçok hastane acil durum jeneratörlerine geçiş yaparak kritik birimlerindeki (örneğin ameliyathaneler ve yoğun bakımlardaki) cihazları çalışır durumda tutmayı başardı; ancak rutin tıbbi hizmetler ve ameliyatlar durduruldu. Madrid ve Katalonya bölgelerinde hastaneler acil olmayan tüm işlemleri askıya aldı. Neyse ki jeneratör sistemlerinin devreye girmesiyle acil servisler en azından kısıtlı kapasitede hizmet vermeye devam etti.
Kamu Hizmetleri ve Günlük Yaşam: Yaygın kesinti, kamu hizmetlerinde ve ekonomik faaliyetlerde aksamalara neden oldu. Bankacılık ve finansal işlemler sekteye uğradı; ATM cihazları çalışmadığı için insanlar nakit para çekemedi. Su ve kanalizasyon altyapısındaki pompaların durması bazı bölgelerde su kesintileri ve atık su taşmalarını tetikledi. Perakende sektörü de kesintiden nasibini aldı; süpermarketler, alışveriş merkezleri ve akaryakıt istasyonları elektrik yokluğunda hizmet veremedi.
Acil Durumlar ve Güvenlik: Elektrik kesintisi anında asansörlerde ve toplu taşıma araçlarında çok sayıda insan mahsur kaldı. Özellikle büyük şehirlerde itfaiye ve arama-kurtarma ekipleri, karanlıkta kalan asansörlerde sıkışan insanları kurtarmak için operasyonlar düzenledi. Madrid’de yalnızca itfaiye birimleri 200’ün üzerinde asansör kurtarma vakasına müdahale etti. Kesintinin yarattığı belirsizlik ve karanlık, bazı kişilerde panik atak ve solunum problemi gibi sağlık sorunlarını tetikledi.
Halkın Bilgilendirilmesi ve Güvenlik Önlemleri
Krizin ilk anlarından itibaren yetkililer halkı sakin kalmaya ve mümkünse evlerinde beklemeye davet etti. İspanya Başbakanı Pedro Sanchez ulusal televizyonda yaptığı konuşmada halka “Lütfen spekülasyonlardan kaçının, resmi açıklamaları takip edin” diyerek itidal çağrısında bulundu. Yerel yönetimler, özellikle büyük şehirlerde vatandaşlardan trafiğe çıkmamalarını ve acil bir durum olmadıkça sokağa çıkmamalarını istedi. Bu sayede trafikte daha fazla kaosun önüne geçilmeye çalışıldı. Güvenlik güçleri, elektrik kesintisi sırasında asayişin bozulmaması için yoğun çaba sarf etti.
Sonuç ve Öneriler
28 Nisan 2025’te İspanya ve Portekiz’de yaşanan elektrik kesintisi, atmosferik anomalilerin enerji altyapısına etkilerini gözler önüne sermiştir. Bu deneyim, enerji şebekelerinin dayanıklılığını artırmaya yönelik yatırımlar, kapsamlı acil durum planlamaları ve iklim değişikliğine uyum stratejilerinin önemini vurgulamaktadır. Ayrıca, gelecekteki benzer olayların toplum ve altyapılar üzerindeki etkilerini minimize etmek için şebekelerin daha sağlam bir yapıya kavuşturulması gerektiği açıkça ortadadır.
